American Experience

काही काही गोष्टी इथे अमेरिकेतच होऊ शकतात. अमेरिकेत असुनही माझे सासु-सासरे अगदी कोपर्‍यावर रहातात हयाचा मला कोण अभिमान आहे!! पण ही गोष्ट कोणाला तरी कौतुकाने सांगत असतांना त्या व्यक्तिने मला डोळे बारिक करुन, ओठाचा चंबु करुन I am sorry to hear that असा शेरा मारला!!!
तर आप्तेष्टांना शक्य तितकं दूर ठेवु पहाणार्‍या या अमेरिकनांना समाज कार्याची मात्र भारी आवड आहे.
आणखी एक वाखाणण्याजोगा गुण म्हणजे कामगारांचा आदर आणि श्रमाचे मोल.

या दोन गुण विशेषांवर आधारित दोन अनुभव मला वेगवेगळ्या वेळी, पण Winston Salem नावाच्या एकाच गावात आले.

६ एप्रिल २००६, Charlotte ला काही कामानी जायचे होते. येताना माझ्या Winston Salem च्या ऑफिसमधे काही तरी काम होते म्हणुन तिथे थांबलो. नवर्‍याने मित्रांना फोन करुन Vegan Food कुठे मिळेल ते विचारले असता त्यांनी California Buffet नावाच्या खाणावळीचे नाव सांगितले. तिथे गेलो तर कळले की ही खाणावळ बहुतांश स्वयंसेवकांनी चालवली असुन सर्व मिळ्कत सेवा कार्यासाठी वापरली जाते! चविष्ट खाद्य पदार्थ आणि उत्तम सेवा यांनी आम्ही अगदी भारवून गेलो. शेवटी नं रहावुन बाजुचे टेबल पुसणार्‍या बाईशी संभाषण सुरु केले. ती एका ऑफिसमधे अधिकारी म्हणुन काम करते आणि ती आपल्या secretary मैत्रिणी बरोबर त्या ठिकाणी सेवा कार्य करायला नियमाने येते म्हणे!!!
आपल्याकडे साधे झुणका भाकर केंद्र ना नफा ना तोटा तत्वावर चालवणे कठिण!!

मे २६, २००६

दोन आठवड्यापूर्वी Winston Salem च्या ऑफिसमधे एका व्यक्तिला निरोपाचे जेवण देण्याच्या बेतावर भवती नं भवती सुरु होते. सगळे आपापल्या कल्पना सांगत असतांना आमची मॅनेजर D ला एकदम एक कल्पना सुचली. तिचा मुलगा S उन्हाळ्याच्या सुट्ट्यांमधे एका Restaurent मधे वेटर म्हणुन काम करतो. तर त्याच्याच हॉटेलमधे आपण जायचे का? असं तिनी विचारलं आणि सगळ्यांनी ती कल्पना एकदम उचलुन धरली. त्याच बरोबर चेष्टेने आधी ऑर्डर देऊन मग आपसात जागा बदलुन S ची फिरकी कशी घेता येईल याच्या योजनांमधे D सहित सगळे सहभागी झाले होते.
ठरल्याप्रमाणे २६ तारखेला दुपारी सगळे जण मिळुन ठरलेल्या ठिकाणी गेलो. आता माझे कुतुहल जागे झालेले होते. D आणि S चे काही नाते आहे हे दर्शवले जाणार की नाही? सुमारे ३० जणांची Boss असणारी D आपल्या हाता खाली असणार्‍या सहकार्‍यांचा समोर आपल्या वेटर मुलाला ओळख तरी दाखवेल की नाही हा माझ्या भारतिय मनाला पडलेला प्रश्न!!!

तर गेल्या बरोबर D ने "I am S's Mom" अशी ग्वाही देऊन टाकली. सर्व जण आपापल्या खुर्च्यांवर बसतानाच S चे आगमन झाले. त्या बरोबर D ने "Give your Mom a big hug" अशी प्रेमळ मागणी करताच S ने ती करकचून पूर्ण केली. नुकतेच मिसरुड फुटलेले आपले बाळ कसे जगात पाऊल टाकते आहे त्याचा अभिमान तिच्या चेहेर्‍यावर स्पष्टं दिसत होता.
त्यानंतर Business as usual सुरु झाला......

दिपा मेहतांचा Water

चित्रपट, दूर-चित्रण अशा मध्यमांशी आत्ता पर्यंत माझा दूरचाच संबंध होता. अनेक वाहिन्यांच्या नं संपणार्‍या रडकथां आणि जाहिरातींच्या मार्‍यापासुन सुटका झाली म्हणुन अमेरिकेत आल्यावर एक निश्वासही टाकला होता. पण हौशी नवर्‍याने नुकतेच एका मसिकासाठी चित्रपट आलोकन करायचे मान्य केल्यामुळे आम्ही दिपा मेहतांचा Water बघायला गेलो.

मेहतांच्या Earth आणि Fire, या आधीच्या दोन चित्रपटांप्रमाणेच Water सिनेमा गंभीर असणार, आषयघन आणि hard hitting असणार हे अपेक्षितच होतं. आणि भारतात कोणाला तरी हा सिनेमा काढ्णं म्हणजे हिंदु धर्माचा अपमान वगैरे होतो आहे असं वाटलं, म्हणुन मेहतांना श्रीलंकेत जावुन चित्रण करावं लागलं म्हणे. जग भर आपण आपल्या देशातल्या स्वातंत्र्याचा डंका पिटत असलो, आणि लोकशाही नसलेल्या देशांकडे (चीन आणि पाकिस्तान असे वाचावे) तुच्छ्तेनी पहात असलो तरी खरोखरच्या लोकशाहीपासून आपण कोसो दूर आहोत हेच या चित्रपटाच्या उदाहरणावरुन दिसुन येतं.

चित्रपट सुरु होतो तो सात-आठ वर्षे वयाच्या छुयीयाच्या नवर्‍याच्या अंत यात्रे पासुन. अजाण छुयीयाला आपले लग्नं झाले होते याची पुसट्शी आठवण असते. दु:खी, हताश वडिल जेव्हा "छुयीया, अब तुम विधवा हो गयी" असं तिला सांगतात तेव्हा ती "कब तक?" असं विचारते.

पुढील प्रसंगात तिला एका विधवा आश्रमात नेऊन सोडतात. आश्रम मधुमती नामक व्रुद्ध विधवेच्या देखरेखी खाली चालवलेला असतो. छुयीयाला मुळीच तिथे रहायचे नसते आणि एक दिवस आपली आई आपल्याला घेऊन जाईल असं तिला वाटत असलं तरी हळुह्ळु ती तिथे रूळ्ते. समाजाने टाकुन दिलेल्या त्या स्त्रियांची आयुष्ये, आपसातले हेवे-दावे आणि स्वभाव विशेषांचे अत्यंत प्रभावी चित्रण दिसुन येते. एकिकडे गावातील उच्चभ्रू, मधुमतीशी संगनमत करुन, आश्रमातल्या तरूण स्त्रियांचे शोषण करत असतांना, दुसरीकडे १९३८ च्या त्या काळामधे राजा राम मोहन रॉय, गांधीजी यांच्या सारख्या समाज सुधारकांमुळे प्रभावित झालेला नारायण शिक्षण संपवून घरी परत आलेला असतॊ.

नदीवर अंघोळ करायला गेलेल्या छुयीयाचा अवचित नारायणाशी परिचय होतो. पांढरे वस्त्र ल्यायलेली, वपन केलेली छुयीया आपली ओळख करुन देते, आणि नाव सांगुन झाल्यावर "मै विधवा हूं" असं पण सांगते.

चिमुरड्या छुयीयाचे निरागस, स्वाभिमानी अस्तित्व आश्रमातल्या इतर स्त्रियांना बळ देउन जाते. नारायणाच्या प्रोत्साहनामुळे कल्याणी पुनर्विवाहाचा विचार करु लागते. कल्याणीचा इरादा पूर्ण होतो का? छुयीयाचे भविष्य काय? हे जाणुन घेण्यासाठी सिनेमा बघणे जरुरी आहे.

छुयीयाचे काम करणारी बाल नायिका सरला, अभिनेत्री मनोरमा (मधुमती), सीमा बिश्वास, विदुला जवळ्गेकर, जॉन अब्राहिम यांनी प्रभावी अभिनय केलेला आहे. लिसा रे (कल्याणी) चा प्रयत्न चांगला असला तरी अशिक्षित स्त्रीचा रांगडे पणा ती अभिनयात उतरवु शकलेली नाही.

गंगेच्या काठावर घडणार्‍या या कथानकामधे पाण्याचा उपयोग फारच चांगल्या रितीने करून घेतला आहे. Beautiful compositions of the shots, effective camera angles make it a pleasant experience to watch it on the big screen.

चित्रपटात विनोदाचा प्रभाविपणे उपयोग करुन घेतला आहे. प्रसंगांमधे अतिशयोक्ति नाही, loud acting नाही तरिही हा सिनेमा मनात घर करून बसतो तो वास्तववादी कथेमुळे.

भारतातल्या लोकशाहीवादी आणि स्त्री वादी संघट्नांनी हा सिनेमा भारतात जरूर दखवला जावा अशी जोरदार मागणी करायला हवी. डोळेझाक केल्याने प्रश्न मिटत नाहीत. स्त्रियांच्या परिस्थितीत बरीच सुधारणा झाली असली तरी अजुन बरीच वाट्चाल बाकी आहे. सतीसारख्या प्रथा कालबाह्य झाल्या असल्या तरी, विज्ञानाचा दुरुपयोग करुन, स्त्रियांना जन्मं घेण्याचाच अधिकार नाकारण्यात येतो आहे.
ते ही तितकेच निंदनिय आहेत आणि दुर्दैवानी सुशिक्षित लोकही त्यात मागे नाहीत. चित्रपटाला विरोध करण्यापेक्षा या अनिष्टं प्रथांना विरोध करुन दाखवा बरं!!!!

विदर्भ

विदर्भाविषयी चर्चा करण्यासाठी एक नविन ब्लॉग बनवला आहे.

http://vidarbha-charcha.blogspot.com/

आला वसंत